نرم‌افزارهای جاسوسی، تهديدی برای حريم شخصی
آيا سرعت كامپيوتر شما پايين آمده است؟ آيا سيستم شما اغلب اوقات با سرو صدا كار مي‌كند يا از كار مي‌افتد؟ آيا به صورت اتفاقي تعداد زيادي آگهي‌هاي تبليغاتي بازشو (pop-up) را مشاهده مي كنيد؟
در اين صورت ممكن است در سيستم شما، يك يا چند برنامه كه به طوركلي نرم‌افزارهاي جاسوسي (spyware) ناميده مي‌شوند، پنهان شده باشند. اين برنامه‌ها، مزاحماني كوچك هستند كه بدترين ويژگي‌هاي ويروسهاي پست‌الكترونيك و هرزنامه (Spam) را در يك بسته نرم افزاري گردآوري كرده‌اند.
اين نرم‌افزارها درست همانند ويروسها، مي‌توانند سرعت كامپيوتر را كاهش دهند، بدون اجازه تنظيمات را تغيير دهند، تمام حركات فرد را كنترل كرده و اطلاعات شخصي را به افراد كنجكاو منتقل كنند.
نرم افزار جاسوسي، مقوله جديدي در اينترنت نيست، اما امروزه بسيار متداول شده است .مطابق گزارش موسسه تحقيقاتي گارتنر Gartner در دسامبر2002 ، بيش از 20 ميليون نفر از كاربران، نرم‌افزارهاي جاسوسي نرم‌افزارهاي تبليغاتي نيز ناميده مي‌شوند در اختيار دارند كه در سيستم‌هاي آنها كمين كرده‌اند البته اين تعداد رو به افزايش است.
برخي از كارشناسان امنيتي هشدار مي‌دهند كه نرم‌افزارهاي جاسوسي، جدي‌ترين تهديد براي كاربران كامپيوتر هستند، در صورتي كه در مورد ويروسها اين گونه نيست. زيرا شركتهاي تجاري فيلترهايي را براي دفع ويروسهاي موجود در ضميمه فايل‌هاست، قرار مي‌دهند و برخي از كاربران نيز آموخته‌اند كه براي دوري از ويروسها، هرگز روي ضميمه نامه‌ها كليك نكنند، اما هنوز تمام كاربران در مورد نرم‌افزارهاي جاسوسي، اطلاعي ندارند.
ماركوس‌گراو (Marquis Grove) از سايت اخبار امنيتي Security News Portal مي‌گويد: نرم‌افزارهاي جاسوسي، بسيار خطرناك هستند. ممكن است اين موضوع را ندانيد اما احتمالا چندين اپلت كوچك و خطرناك در سيستم شما قرار دارد و تمام حركات شما را به يك فرد يا شركت ناشناس گزارش مي‌دهد.
نرم‌افزارهاي جاسوسي معمولا فعاليتهاي كاربران را در اينترنت رديابي ميكنند و غالبا آن اطلاعات را به مبدا نرمافزار، منتقل ميكنند.
تبليغ كنندگاني كه به اين دادهها دسترسي پيدا ميكنند، مي‌توانند تبليغات بازشو يا هرزنامه‌هاي خود را به همراه هداياي هدف‌دار محصولاتي كه كاربران ممكن است براساس عادات هميشگي جست‌وجوي خود، به آن علاقمند باشند ارسال كنند.
برنامه هاي كاربردي جاسوسي معمولا شامل بخشي است كه تبليغات بازشو را در صفحه كامپيوتر كاربر باز مي‌كند و گاهي اوقات، در هر بار گردش در اينترنت، بيش از 10 تبليغ ايجاد ميكنند. اين ميزان علاوه بر تبليغات بازشوي مربوط به سايت‌هاي مورد بازديد شخص است و جالب‌تر اينكه تبليغات ايجاد شده به وسيله نرمافزار جاسوسي، اغلب حتي زماني كه كاربر به اينترنت متصل نيست يا در وب مرور نميكند نيز ظاهر مي‌شوند.
برخي از بدترين برنامه‌هاي كاربردي جاسوسي مانندXupiter ، NetPal وLop ، براي مدتي است كه منتشر مي‌شوند. به تازگي، برخي برنامه‌هاي خطرناك نيز به اين برنامه‌ها پيوسته‌اند. آزاردهنده‌ترين آنها Client Man است: يك برنامه كاربردي كه به نظر مي‌رسد تنظيمات نسخه‌هاي قديمي برنامه ديوار آتش ZoneAlarm را بدون تاييد كاربر، تغيير مي دهد.
زماني كه Client Man سعي مي‌كند به اينترنت متصل شود، ZoneAlarm به علامت هشدار چشمك مي‌زند و از كاربر درخواست تائيد مي‌كند كه آيا اين برنامه اجازه اتصال دارد يا خير؟
به جاي انتظار براي تائيد كاربر، ClientMan روي دكمه Yes كليك مي‌كند و كادر Always را علامت‌دار مي كند. اكنون ClientMan اجازه دارد هر زماني كه بخواهد به شبكه متصل شود.
به نظر مي‌رسد،ClientMan، كاري بيش از دستكاري در ديوارآتش انجام نمي‌دهد، اما ممكن است به زودي عادات جست‌وجوي كاربر را نيز گزارش كند. برنامه‌هاي جاسوسي، مرتبا به‌روزرساني مي‌شوند و سازندگان آنها، قابليتهاي زيان‌بار جديدي به اين برنامه ها اضافه مي كنند.
رديابهاي جاسوسي توجه دارند كه شركتهاي ارسال‌كننده هرزنامه نيز اغلب، به تجارت نرم افزارهاي جاسوسي مشغولند. به عنوان مثال، صاحبان Xupiter سابقه‌اي طولاني در زمينه ارسال نامه‌هاي الكترونيكي ناخواسته دارند.
اغلب شركتهاي توزيع‌كننده نرم‌افزارهاي جاسوسي نيز مانند فرستندگان هرزنامه تاكيد دارند كه خدمات مفيد آنان صرفا در مورد محصولاتي است كه احتمالا مشتريان، به خريداري آنها مايل هستند.
آنها ادعا دارند كار خطايي انجام نمي دهند، زيرا تمام عملكرد اين نرم افزار، در EULA توافق قانوني ميان سازنده نرم افزار و خريدار كه كاربران بايد پيش از نصب نرم افزار مطالعه و با آن موافقت كنند، كاملا توضيح داده شده است.
اما EULAها اغلب آنقدر طولاني و پيچيده هستند كه كاربران آن را به دقت نمي‌خوانند و يا منظور آن را درك نمي كنند.
مايك هيلان (Mike Healan) مدير شركت SpywareInfo به كاربران هشدار مي‌دهد، حداقل EULA ها را به طور سطحي مطالعه كنند و در جست‌وجوي عباراتي مانند گاهي اوقات، ما اطلاعات شخصي شما را در اختيار شركا و اعضاي خود قرار مي‌دهيم. و يا ما از اطلاعات شما استفاده خواهيم كرد تا مواردي را كه فكر ميكنيم شما به آنها علاقه داريد، ارائه كنيم، باشند.
اين شيوه بيان، اغلب نشان مي‌دهد كه نرمافزار نصب شده داراي قابليتهاي رديابي است.
كارشناسان حقوقي عقيده دارند كهEULAها احتمالا مي توانند مانع اقدامات قانوني كاربران عليه توليد كنندگان نرم افزارهاي جاسوسي شوند .طبق گفته هاروي جاكوبز (Harvey Jacobs) يك وكيل متخصص در زمينه قوانين اينترنتي، به نظر مي‌رسد كه اين برنامه‌ها قانوني باشند. وي مي‌گويد: نرم‌افزارهاي جاسوسي نبايد مجاز باشند، به نظر من، آنها بسيار مخرب‌تر از ويروسها هستند.
به عقيده وي در حالي كه نرم افزارهاي جاسوسي ممكن است حيطه‌اي مساعد براي شكايتهاي گروهي باشد، اما بحث در مورد چنين پرونده‌اي در دادگاه دشوار است .تعيين ميزان خسارات واقعي كار آساني نيست و بستگي به اين دارد كه ارزش اطلاعات خصوصي شما هنگام اتصال به اينترنت چقدر است‚
تعيين قيمت براي اطلاعات خصوصي افراد، دشوار است اما پول تنها دليل وجود نرم افزارهاي جاسوسي است .بسياري از برنامه‌هاي مهم مبادله فايل داراي نرم‌افزارهاي جاسوسي هستند كه براي جبران هزينه توسعه چنين برنامه‌هاي رايگاني به كار مي‌روند. توزيع‌كنندگان نرم‌افزارهاي جاسوسي، با پرداخت هزينه‌اي برنامه‌هاي خود را به اشتراك گذاري فايل و برنامه‌هاي كاربردي محبوب ديگر، مجهز ميكنند همچنين نرم‌افزارهاي جاسوسي، مي‌توانند در وب سايت‌ها پنهان شوند. برنامه‌هايي كه هنگام بازديد از سايت به شكل پنجره‌هاي بازشو پيشنهاد نصب خود را مي‌دهند، نرمافزار جاسوسي هستند. البته اين پنجره بازشو ادعا مي‌كند كه برنامه ارائه شده بسيار سودمند و يا نصب آن براي مشاهده سايت، لازم است.
هيلان به كاربران توصيه مي‌كند زماني كه از آنها در مورد دريافت و نصب يك برنامه كاربردي سوال مي‌شود، روي دكمه Yes كليك نكنند، مگر آنكه در جست‌وجوي همان نرم افزار به اين سايت رفته باشند. حتي در اين صورت نيز، بايد اطمينان حاصل كنند كه منبع آن نرمافزار را مي‌شناسند و به آن اعتماد دارند.
نرم افزارهاي ويروس ياب، فعاليت برخي از اين نرم افزارهاي جاسوسي را متوقف مي كنند، اما نمي توانند از فعاليت همه آنها جلوگيري كنند. برخي از شركتها شروع به ارائه برنامه‌هايي براي شناسايي و از بين بردن نرم‌افزارهاي جاسوسي كرده‌اند. اما بسياري از بهترين ابزارهاي ضد نرم‌افزارهاي جاسوسي، به وسيله مخالفان نرم‌افزارهاي جاسوسي به وجود آمده و هزينه آن بسيار اندك است.
برنامه SpyBot Search&Destroy تعداد زيادي از برنامه‌هاي جاسوسي و برنامه هاي زيان آور ديگر را شناسايي كرده و از بين مي‌برد. اين برنامه، رايگان است.
برنامه معروف Ad Aware از شركتLavasoft، به اندازه Spybot برنامه‌ها را شناسايي نميكند اما استفاده از آن، براي افراد تازه كار در اينترنت، آسان‌تر است. به علاوه Lavasoft ، نسخه رايگاني از اين برنامه را ارائه داده است.
اغلب برنامه‌هاي جاسوسي شديدا در برابر اقدامات از بين برنده، مقاومت ميكنند. در نتيجه، برنامه‌هاي از بين برنده خودكار، براي افرادي مفيد است كه نمي‌خواهند وقت خود را صرف پيكربندي مجدد بخشهاي داخلي سيستم عامل خود كنند.
همچنين جست‌وجوي سيستم براي يافتن نرم‌افزارهاي جاسوسي، كار آساني نيست. كاربران ممكن است با يك بررسي معمولي دريابند كه تعداد بسياري از اين برنامه‌هاي جاسوسي در كامپيوتر آنها وجود دارند .فرانك فرلين(Frank Ferlin)، يك گرافيست كه اخيرا سيستم وي گرفتار برنامه Xupiterشده بود، اظهار داشت> :اين يك نبرد پايان‌ناپذير است. كامپيوتر من اين موارد بي‌مصرف را به وجود مي‌آورد، به سرعت از كوكي‌ها استفاده مي‌كند و من همه آنها را پاكسازي مي‌كنم. اما خيلي زوداين چرخه مجددا آغاز مي‌شود.
فرناز رجبي مهر
پاسخ با نقل قول
